Edyta Porządnicka-Lamch
Fizyka- wymagania programowe
W kolumnie „wymagania podstawowe” opisano wymagania na ocenę dopuszczającą i dostateczną, a w kolumnie „wymagania ponadpodstawowe” opisano wymagania na oceną dobrą i bardzo dobrą.
Na każdym poziomie obowiązują także zagadnienia z poziomów niższych.
W ostatniej kolumnie podano, zgodnie z oznaczeniami przyjętymi w Podstawie programowej: cyframi arabskimi numery zagadnień określonych w części „Treści nauczania – wymagania szczegółowe” oraz cyframi rzymskimi – numery zagadnień określonych w części „Cele kształcenia – wymagania ogólne”. Wymagania ogólne będą też realizowane podczas innych lekcji.
Zagadnienie
Poziom
Numer zagadnienia z Podstawy programowej
podstawowy
Uczeń:
ponadpodstawowy
Uczeń:
ASTRONOMIA I GRAWITACJA
Z daleka i z bliska
– porównuje rozmiary i odległości we Wszechświecie (galaktyki, gwiazdy, planety, ciała makroskopowe, organizmy, cząsteczki, atomy, jądra atomowe)
– posługuje się jednostką odległości „rok świetlny”
– rozwiązuje zadania związane z przedstawianiem obiektów bardzo dużych i bardzo małych w odpowiedniej skali
1.11; 3.1
Układ Słoneczny
– opisuje miejsce Ziemi w Układzie Słonecznym
– wymienia nazwy i podstawowe własności przynajmniej trzech innych planet
– wie, że wokół niektórych innych planet też krążą księżyce, a wokół niektórych gwiazd – planety
– wyjaśnia obserwowany na niebie ruch planet wśród gwiazd jako złożenie ruchów obiegowych: Ziemi i obserwowanej planety
– wymienia inne obiekty Układu Słonecznego: planetoidy, planety karłowate i komety
– opisuje budowę planet, dzieląc je na planety skaliste i gazowe olbrzymy
– porównuje wielkość i inne właściwości planet
– odszukuje i analizuje informacje na temat aktualnych poszukiwań życia poza Ziemią
– odróżnia pojęcia „życie pozaziemskie” i „cywilizacja pozaziemska”
– stosuje pojęcia „teoria geocentryczna” i „teoria heliocentryczna”
1. 7
Księżyc
– wyjaśnia, dlaczego zawsze widzimy tę samą stronę Księżyca
– opisuje następstwo faz Księżyca
– opisuje warunki panujące na Księżycu
– wyjaśnia mechanizm powstawania faz Księżyca
– wyjaśnia mechanizm powstawania zaćmień Słońca i Księżyca
– wie, w której fazie Księżyca możemy obserwować zaćmienie Słońca, a w której Księżyca, i dlaczego nie następują one w każdej pełni i w każdym nowiu
– wyjaśnia, dlaczego typowy mieszkaniec Ziemi częściej obserwuje zaćmienia Księżyca niż zaćmienia Słońca
1. 8
Gwiazdy i galaktyki
– wyjaśnia, na czym polega zjawisko paralaksy
– wie, że Słońce jest jedną z gwiazd, a Galaktyka (Droga Mleczna) – jedną z wielu galaktyk we Wszechświecie
– wie, że gwiazdy świecą własnym światłem
– przedstawia za pomocą rysunku zasadę wyznaczania odległości za pomocą paralaks geo- i heliocentrycznej
– oblicza odległość do gwiazdy (w parsekach) na podstawie jej kąta paralaksy
– posługuje się jednostkami: parsek, rok świetlny, jednostka astronomiczna
– wyjaśnia, dlaczego Galaktyka widziana jest z Ziemi w postaci smugi na nocnym niebie
1. 9
Ruch krzywoliniowy
– przedstawia na rysunku wektor prędkości w ruchu prostoliniowym i krzywoliniowym
– opisuje ruch po okręgu, używając pojęć: „okres”, „częstotliwość”, „prędkość w ruchu po okręgu”
– wykonuje doświadczenia wykazujące, że prędkość w ruchu krzywoliniowym skierowana jest stycznie do toru
– rozwiązuje proste zadania, wylicza okres, częstotliwość, prędkość w ruchu po okręgu
1. 1
Siła dośrodkowa
– zaznacza na rysunku kierunek i zwrot siły dośrodkowej
– wyjaśnia, jaka siła pełni funkcję siły dośrodkowej w różnych zjawiskach
– oblicza siłę dośrodkową
– korzystając ze wzoru na siłę dośrodkową, oblicza każdą z występujących w tym wzorze wielkości
1. 2
Grawitacja
– omawia zjawisko wzajemnego przyciągania się ciał za pomocą siły grawitacji
– opisuje, jak siła grawitacji zależy od masy ciał i ich odległości
– wyjaśnia, dlaczego w praktyce nie obserwujemy oddziaływań grawitacyjnych między ciałami innymi niż ciała niebieskie
– oblicza siłę grawitacji działającą między dwoma ciałami o danych masach i znajdujących się w różnej odległości od siebie
– korzystając ze wzoru na siłę grawitacji, oblicza każdą z występujących w tym wzorze wielkości
– opisuje doświadczenie Cavendisha
1. 3
Siła grawitacji jako siła dośrodkowa
– wyjaśnia zależność pomiędzy siłą grawitacji i krzywoliniowym ruchem ciał niebieskich
– opisuje działanie siły grawitacji jako siły dośrodkowej przez analogię z siłami mechanicznymi
– wyjaśnia wpływ grawitacji na ruch ciał w układzie podwójnym
1. 5
Loty kosmiczne
– podaje ogólne informacje na temat lotów kosmicznych
– wymienia przynajmniej niektóre zastosowania sztucznych satelitów
– omawia zasadę poruszania się sztucznego satelity po orbicie okołoziemskiej
– posługuje się pojęciem „pierwsza prędkość kosmiczna”
– oblicza pierwszą prędkość kosmiczną dla różnych ciał niebieskich
– oblicza prędkość satelity krążącego na danej wysokości
1. 6
Trzecie prawo Keplera
– przedstawia na rysunku eliptyczną orbitę planety z uwzględnieniem położenia Słońca
– wie, że okres obiegu planety jest jednoznacznie wyznaczony przez średnią odległość planety od Słońca
– stosuje pojęcie „satelita geostacjonarny”
– podaje III prawo Keplera
– wyjaśnia, w jaki sposób możliwe jest zachowanie stałego położenia satelity względem powierzchni Ziemi
– posługuje się III prawem Keplera w zadaniach obliczeniowych
1. 6
Ciężar i nieważkość
– wyjaśnia, w jakich warunkach powstają przeciążenie, niedociążenie i nieważkość
– wyjaśnia przyczynę nieważkości w statku kosmicznym
– wyjaśnia zależność zmiany ciężaru i niezmienność masy podczas przeciążenia i niedociążęnia
– rozwiązuje zadania obliczeniowe związane z przeciążeniem i niedociążeniem w układzie odniesienia poruszającym się z przyspieszeniem skierowanym w górę lub w dół
1. 4
FIZYKA ATOMOWA
Efekt fotoelektryczny
– opisuje przebieg doświadczenia, podczas którego można zaobserwować efekt fotoelektryczny
– ocenia na podstawie podanej pracy wyjścia dla danego metalu oraz długości fali lub barwy padającego nań promieniowania, czy zajdzie efekt fotoelektryczny
– posługuje się pojęciem fotonu oraz zależnością między jego energią i częstotliwością
– opisuje widmo fal elektromagnetycznych, szeregując rodzaje występujących w nim fal zgodnie z niesioną przez nie energią
– opisuje bilans energetyczny zjawiska fotoelektrycznego
– wyjaśnia, dlaczego założenie o falowej naturze światła nie umożliwia wyjaśnienia efektu fotoelektrycznego
– oblicza energię i prędkość elektronów wybitych z danego metalu przez promieniowanie o określonej częstotliwości
2. 6;
2. 4
Promieniowanie ciał
– wyjaśnia, że wszystkie ciała emitują promieniowanie
– opisuje związek pomiędzy promieniowaniem emitowanym przez dane ciało oraz jego temperaturą
– rozróżnia widmo ciągłe i widmo liniowe
– podaje przykłady ciał emitujących widma ciągłe i widma liniowe
– opisuje widmo wodoru
– odróżnia widma absorpcyjne od emisyjnych i opisuje ich różnice
2. 1
Atom wodoru
– podaje postulaty Bohra
– stosuje zależność między promieniem n-tej orbity a promieniem pierwszej orbity w atomie wodoru
– oblicza prędkość elektronu na danej orbicie
– wyjaśnia, dlaczego wcześniejsze teorie nie wystarczały do opisania widma atomu wodoru
2. 2
Jak powstaje widmo wodoru
– wykorzystuje postulaty Bohra i zasadę zachowania energii do opisu powstawania widma wodoru
– oblicza energię i długość fali fotonu emitowanego podczas przejścia elektronu między określonymi orbitami
– oblicza końcową prędkość elektronu poruszającego się po danej orbicie po pochłonięciu fotonu o podanej energii
– ocenia obecną rolę teorii Bohra i podaje jej ograniczenia
2. 3
2. 5
FIZYKA JĄDROWA
Jądro atomowe
– posługuje się pojęciami: „atom”, „pierwiastek chemiczny”, „jądro atomowe”, „izotop”, „liczba atomowa”, „liczba masowa”
– podaje skład jądra atomowego na podstawie liczby atomowej i liczby masowej pierwiastka/izotopu
– wymienia cząstki, z których są zbudowane atomy
– wyjaśnia, dlaczego jądro atomowe się nie rozpada
– wyjaśnia pojęcie „antymateria”
3. 1
Promieniowanie jądrowe
– wymienia właściwości promieniowania alfa, beta (minus) i gamma
– charakteryzuje wpływ promieniowania na organizmy żywe
– wymienia i omawia sposoby powstawania promieniowania
– wymienia przynajmniej niektóre zastosowania promieniowania
– zna sposoby ochrony przed promieniowaniem
– porównuje przenikliwość znanych rodzajów promieniowania
– porównuje szkodliwość różnych źródeł promieniowania (znajomość jednostek dawek nie jest wymagana)
– opisuje zasadę działania licznika Geigera–Müllera
– jeśli to możliwe, wykonuje pomiary za pomocą licznika Geigera–Müllera
3. 3;
3. 6;
3. 7;
3. 8
Reakcje jądrowe
– odróżnia reakcje jądrowe od reakcji chemicznych
– opisuje rozpad alfa, beta (wiadomości o neutrinach nie są wymagane) oraz sposób powstawania promieniowania gamma
– opisuje reakcje jądrowe za pomocą symboli
– do opisu reakcji jądrowych stosuje zasadę zachowania ładunku i zasadę zachowania liczby nukleonów
3. 5
Czas połowicznego rozpadu
– posługuje się pojęciami „jądro stabilne” i „jądro niestabilne”
– opisuje rozpad izotopu promieniotwórczego i posługuje się pojęciem „czas połowicznego rozpadu”
– szkicuje wykres opisujący rozpad promieniotwórczy
– wie, że istnieją izotopy o bardzo długim i bardzo krótkim czasie połowicznego rozpadu
– rozwiązuje zadania obliczeniowe, w których czas jest wielokrotnością czasu połowicznego rozpadu
– opisuje metodę datowania węglem C14
– rozwiązuje zadania obliczeniowe metodą graficzną, korzystając z wykresu przedstawiającego zmniejszanie się liczby jąder izotopu promieniotwórczego w czasie
1. 10;
3. 4
Energia jądrowa
– podaje warunki zajścia reakcji łańcuchowej
– opisuje mechanizm rozpadu promieniotwórczego i syntezy termojądrowej
– wyjaśnia, jakie reakcje zachodzą w elektrowni jądrowej, reaktorze termojądrowym, gwiazdach oraz w bombach jądrowych i termojądrowych
– wyjaśnia, dlaczego Słońce świeci
– podaje przykłady zastosowań energii jądrowej
– przedstawia trudności związane z kontrolowaniem fuzji termojądrowej
– opisuje działanie elektrowni jądrowej
– przytacza i ocenia argumenty za energetyką jądrową i przeciw niej
3. 8;
3. 9;
3. 10
Deficyt masy
– wyjaśnia znaczenie wzoru E = mc2
– posługuje się pojęciami: „deficyt masy”, „energia spoczynkowa”, „energia wiązania”
– oblicza energię spoczynkową ciała o danej masie oraz deficyt masy podczas reakcji o danej energii
– oblicza ilość energii wyzwolonej w podanych reakcjach jądrowych
3. 2;
3. 11
Wszechświat
– wie, że Wszechświat powstał kilkanaście miliardów lat temu w Wielkim Wybuchu i od tego czasu się rozszerza
– wyjaśnia, skąd pochodzi większość pierwiastków, z których zbudowana jest materia wokół nas i nasze organizmy
– wyjaśnia, że obiekty położone daleko oglądamy takimi, jakimi były w przeszłości
– wyjaśnia, że proces rozszerzania Wszechświata przyspiesza i że dziś jeszcze nie wiemy, dlaczego się tak dzieje
1. 12