100-lecie POWSTAŃ ŚLĄSKICH                      1919 - 1920 - 1921     

     

        I Powstanie śląskie  

     16 sierpnia do 24 sierpnia 1919
   

 

      KALENDARIUM:

    10 listopada 1918

   W Bytomiu, Królewskiej Hucie, Załężu i Zabrzu miały miejsce manifestacje
o charakterze  narodowym, na których polska ludność wyraziła po raz pierwszy otwarcie   pragnienie przyłączenia Górnego Śląska
  5 stycznia 1919
 Tradycyjnie przyjmowana data założenia Polskiej Organizacji Wojskowej   Górnego Śląska (POW GŚ); 11 lutego odbyło się w domu związkowym „Ul”   w Bytomiu pierwsze zebranie Komitetu Wykonawczego POW GŚ.
  28 czerwca 1919
W Wersalu podpisano traktat pokojowy z Niemcami, w jego artykule 88 zapowiedziano przeprowadzenie na Górnym Śląsku plebiscytu.
  15 sierpnia 1919
Przed bramą kopalni „Mysłowice” wojsko niemieckie otworzyło ogień do oczekujących na wypłatę robotników i ich rodzin
  16-17 sierpnia 1919
Rozkaz o wybuchu powstania wysłano do komendantów powiatów rybnickiego i pszczyńskiego; z Piotrowic wyruszył oddział powstańczy składający się z czterdziestu peowiaków, który stoczył walkę w GołkowicachWe wschodniej części powiatu pszczyńskiego udało się zająć przejściowo kilka miejscowości (m.in. Tychy, Bijasowice, Jedlinę, Bieruń), ale
po przybyciu posiłków niemieckich oddziały powstańcze zostały zmuszone do cofnięcia się za granicę polsko-niemiecką
  18 sierpnia 1919
Walki wybuchły na terenie innych powiatów Górnego Śląska: rybnickiego, bytomskiego, gliwickiego, tarnogórskiego, katowickiego i chorzowskiego (królewsko-huckiego); nie udało się zająć żadnego miasta powiatowego
  19 sierpnia 1919
Kontratak niemiecki w Goduli, i upadek powstania w powiecie bytomskim; zacięte walki w Bogucicach, Janowie i Mysłowicach; rząd Polski wzywa sojuszników do interwencji i przerwania represji niemieckich na Górnym Śląsku
  20 sierpnia 1919
Kontratak niemiecki na Dąbrówkę Małą i Szopienice   
  21 sierpnia 191
Nieudana próba ataku powstańców na Mysłowice
  22 sierpnia 1919
Oddziały powstańcze wycofują się do Polski
  23-24 sierpnia 1919
Próby ożywienia walk powstańczych przy pomocy oddziałów uzbrojonych
i przygotowanych z pomocą Wojska Polskiego
  24 sierpnia 1919
Alfons Zgrzebniok podjął decyzję o zakończeniu powstania

 

 

II Powstanie śląskie

18/19 sierpnia do 25 sierpnia 1920

       

 W styczniu 1920 roku weszły w życie na Górnym Śląsku   postanowienia traktatu wersalskiego. Niemiecka Straż   Graniczna   i wojska niemieckie opuściły teren plebiscytowy,
 a na ich miejscu pojawiły się kilkunastotysięczne oddziały   alianckie   (francuskie, brytyjskie i włoskie). Władzę cywilną na obszarze   plebiscytowym i zwierzchność nad wojskami alianckimi należała do   Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej
i Plebiscytowej na Górnym   Śląsku,  która na swoją siedzibę wybrała Opole. Na jej czele stanął francuski generał Henri Le Rond.
Dla celów prowadzenia kampanii plebiscytowej rząd polski powołał Polski Komisariat Plebiscytowy (PKPleb.), na czele którego stanął Wojciech Korfanty.  Jego siedziba znalazła się w Hotelu „Lomnitz”
w Bytomiu.

Wiosną i latem 1920 roku podczas prowadzonej kampanii plebiscytowej dochodziło wielokrotnie pomiędzy Polakami i Niemcami do walk (m.in. Opole, Bytom, Gliwice), które z trudem pacyfikowali żołnierze wojsk sojuszniczych. Po stronie polskiej odtworzona po nieudanym I powstaniu śląskim Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska (POW GŚ) angażowała się w ochronę polskich wieców i zebrań,
co doprowadzało do starć z funkcjonariuszami policji niemieckiej (Sicherheitspolizei – SiPo).
W lipcu 1920 roku wybuchł na Górnym Śląsku strajk wywołany przez niemieckie związki zawodowe przy akceptacji partii niemieckich. Protestowano przeciwko wojnie polsko-radzieckiej i żądano wzmocnienia sił alianckich na Górnym Śląsku, a nawet użycia w celu ochrony granicy dodatkowych niemieckich sił policyjnych wprowadzonych na teren plebiscytowy.

W Katowicach 17 sierpnia demonstracja niemiecka w centrum miasta doprowadziła do starcia
z francuskimi oddziałami. Później doszło do ataku na siedzibę polskiego powiatowego PKPleb. i redakcję socjalistycznej „Gazety Robotniczej”. Tragicznie zginął wówczas zamordowany przez Niemców znany polski działacz polityczny i społeczny, katowicki lekarz - Andrzej Mielęcki.

  Wydarzenia w Katowicach skłoniły Korfantego znajdującego się  już pod naciskiem dowódców powiatowych POW GŚ,   szczególnie   Walentego Fojkisa z powiatu katowickiego,
 do ogłoszenie II powstania śląskiego (18/19-25 sierpnia 1920   roku).  Tym razem precyzyjnie określono cele powstania:   likwidację   stronniczej policji niemieckiej i stworzenie opartej
 na parytecie policji   plebiscytowej.
 Powstanie zakończyło się sukcesem polskim, zajęto powiaty   nadgraniczne i większość górnośląskiego okręgu   przemysłowego,   starano się tylko by nie atakować centrów miast, gdzie stacjonowały   wojska alianckie. Francuscy żołnierze
i oficerowie wyraźnie zresztą sympatyzowali z Polakami, tylko żołnierze włoscy, deklarując swoją neutralność, zmuszali kilkakrotnie siły powstańcze do odstąpienia (w tym czasie na terenie plebiscytowym nie było wojsk brytyjskich).

Sukces powstańców umożliwił po rozmowach prowadzonych w Bytomiu pod patronatem Komisji Międzysojuszniczej z udziałem obydwu komisarzy plebiscytowych, Korfantego i Urbanka, podpisanie porozumienia o zawieszeniu walk. Najważniejszym rezultatem układu było stworzenie tzw. Policji Plebiscytowej (Abstimmungspolizei - APO), a więc spełnienia żądań strony

 

                                                           III Powstanie śląskie

                                                                         2/3 maja do 5 lipca 1921

 

   III powstanie śląskie rozpoczęło się w nocy z 2 na 3 maja 1921   roku   ogłoszeniem strajku generalnego i skuteczną akcją   dywersyjną   odcinającą  połączenia kolejowe między Rzeszą   Niemiecką a Górnym   Śląskiem.
 W ślad za tym poszło szybkie zajęcie całego górnośląskiego   okręgu   przemysłowego przez siły powstańcze wzmacniane   ochotnikami z  Wojska   Polskiego. Liczyły one początkowo około   30 tys. żołnierzy, by wzrosnąć po mobilizacji nowych oddziałów   do około 46 tys. armii pod   koniec   powstania (w niektórych   źródłach liczba powstańców w czasie   całego   powstania   szacowana jest nawet wyżej i wynosi 60 tys.).   Dowódcą oddziałów polskich został pochodzący z Wielkopolski   ppłk. Maciej Mielżyński, który jako Dowódca Naczelny stał na czele 3 grup operacyjnych: „Północ” (kpt. Alojzy Nowak), Wschód”
(kpt. Karol Grzesik), Południe” (ppłk. Bronisław Sikorski).
Przed wybuchem powstania, według danych polskich, dysponowano prawie 31 tys. karabinów ręcznych, 632 karabinami maszynowymi (lekkimi i ciężkimi), 3292 pistoletami i kilkudziesięcioma tysiącami granatów. W trakcie powstania to uzbrojenie rosło, pod koniec maja dysponowano już m.in. 50 działami, 16 pociągami pancernymi i kilkoma samochodami pancernymi. Większość zaopatrzenia w ciężką broń strzelecką oraz artylerię, a także szkolenie dowódców powstańczych odbywało się przy ścisłej współpracy ze sztabem Wojska Polskiego.

Po dotarciu powstańców pod koniec pierwszej dekady maja do „Linii Korfantego” wszczęto rokowania z Francuzami i 10 maja polska Naczelna Komenda Wojsk Powstańczych ogłosiła wstrzymania działań ofensywnych. Ograniczone walki toczyły się jednak dalej, ponieważ Niemcy odmówili prowadzenia rozmów. Przygotowywali się już wówczas do kontrofensywy.

Kluczowa bitwa III powstania śląskiego rozegrała się o Górę Świętej Anny (miejscowość na Górze Chełmskiej). Opanowanie tego wzniesienia umożliwiłoby Niemcom prowadzenie planowanej dalszej ofensywy w kierunku górnośląskiego okręgu przemysłowego. Niemiecka kontrofensywa rozpoczęła się
21 maja w nocy z rejonu koncentracji w okolicach Gogolina-Krapkowic.         

 Mimo uzyskania sukcesu   taktycznego Niemcy
 po bitwach
 o Górę Świętej Anny i Kędzierzyn  nie zrealizowali ostatecznie strategicznego celu, jakim miało być wkroczenie do centrum okręgu przemysłowego i zajęcie utraconych w pierwszej dekadzie maja powiatów we wschodniej części Górnego Śląska.
Nacisk Komisji Międzysojuszniczej i ostatecznie   zaakceptowana przez obydwie strony mediacja brytyjska pozwoliły w połowie czerwca 1921 roku na rozdzielenie obu walczących stron.

  26 czerwca Wojciech Korfanty z Karlem Hoeferem podpisali po długich   negocjacjach porozumienie o wycofaniu oddziałów obu stron z linii frontu,
 a 5 lipca zakończono ewakuację rozdzielonych wcześniej przez oddziały   alianckie oddziałów niemieckich i polskich.